Historia

Rys historyczny

Kościół z 1827 roku

Biały Kościół jest jedną z najstarszych wsi okolic Strzelina (Strzeżawin). Należała do Komesa Bolesława I, Kasztelana z Ryczyna i Niemczy, młodszego brata Jarosława ze Skalic. Wymieniona poraz pierwszy w 1284 r. jako „Alba Ecclesia”. W 1301 r. książę Bolko I wykupuje ją, wraz z sąsiednimi Gębicami, od rycerza Mojka z Byczenia i odstępuje klasztorowi Cystersek w Strzelinie, od 1544 r. stanowiła własność książąt brzeskich. W 1693 roku społeczeństwo miejscowe wykupił niejaki Jarosław Paczyński. W czasie wojny siedmioletniej w 1758 r. stoczono tu bitwę, w wyniku której austriaccy dragoni zostali pobici przez wojska pruskie.

Z miejscowością Biały Kościół związana jest rodzina panów z Byczenia koło Ząbkowic uznawanych za Czechów z pochodzenia. O jednym z nich, Dziersławie, pisano w Księdze henrykowskiej.

Rodzina z Byczenia

Dziersław występował od 1251 r. Miał braci Mojka i Jawora, ich dziejów jednak nie znamy. Dziersław był częstym światkiem dokumentów księcia Henryka III, stolnikiem (1260), kasztelanem Sądowla (1265), wreszcie Wrocławia (1272); zginął po 1272 r. (w bitwie pod Stolcem w 1277 r.). Oprócz Byczenia posiadał Czerńczyce w sąsiedztwie (które lokował na prawie niemieckim), a zapewne i inne dobra; pod koniec życia dzierżawił wójtostwo w Nysie. Za żonę miał siostrę Bernarda i Wittegona von Kamenz, a z nią synów Jaśka, Dzierżka i Mojka. Jasiek żył jeszcze w 1298 r. Dzierżek zmarł w 1306 r. i zostawił (z żony Benedykty) tylko córkę, wydaną za Alberta Nankerowica z możnej rodziny śląskiej. Najwybitniejszą postacią był Mojek, który już w młodości wszedł w służbę książąt opolskich i został kasztelanem Olesna (1294); posiadał kilka wsi w okolicy Byczenia: Srem, Reichenau (Topola), Płonica oraz pod Strzelinem: Biały Kościół(Steinkirche), Gębice, Wąwolnicę. Żył do 1302 r. a zmarł przed 1313 r., kiedy pojawili się jego synowie Dzierżek, Tymo, Mojek i Jasiek. Zdaje się, że rodzina z linii męskiej wymarła w tym pokoleniu. Znamy tylko córkę najstarszego z braci, Dzierżka, która wniosła Byczeń mężowi Mikołajowi z Danielewic; ten zaś sprzedał te dobra cystersom z Kamieńca.

Źródło: STRZELIN. Monografia geograficzno-histotyczna miasta i powiatu – Ossolineum, Wrocław 1974.

Nazwa miejscowości

Dawne nazwy miejscowości: Nova Ecclesia (1264), Alba Ecclesia (1284), Alta Ecclesia(1303-1418), Steynenkirche (1382), Steinkirch (1783). Utworzona w okresie średniowiecznym nazwa wsi, wiązana jest z budowlą kościoła. W ciągu następnych dziesięcioleci zmieniał się pierwszy człon nazwy.

Kalendarium

  • 1267 – najstarsza wzmianka o miejscowości dotyczy budowy kościoła we wsi. Wieś należała do grafa Bogusława I ze Strzelina, który na terenie obecnej gminy posiadał rozległe włości.
  • 1301 – w dniu 20 maja powstał podpisany przez księcia ziębickiego, Bolka II akt kupna wsi przez klasztor sióstr Klarysek w Strzelinie. Dobra klasztoru w Białym Kościele istniały od połowy XVI w.
  • 1552 – protestantyzm we wsi. Do 1945 r. katolicy byli mniejszością wyznaniową.
  • 1643 – przemarsz wojsk przez wieś w czasie wojny 30-letniej. Uległo zniszczeniu wiele budynków, między innymi podpalono folwark parafialny i plebanię.
  • 1783 – miejscowość należała do książęcego Urzędu Majątkowego w Białobrzeziu.
  • 1845 – wieś była własnością królestwa pruskiego; podlegała urzędowi podatkowemu w Strzelinie. We wsi były także trzy samodzielne dobra: posiadłość parafii ewangelickiej, jeden wolny majątek ziemski i wolne sołectwo. Funkcjonowała szkoła parafialna dla ewangelików. Wzniesiony w 1839 r. budynek szkoły był murowany, posiadał 2 klasy i mieszkanie dla nauczyciela. Do szkoły uczęszczały dzieci z siedmiu pobliskich wsi. Okolice wsi obfitowały w kopalnie granitu.
  • 1884 – wzmiankowany dworzec kolejowy i poczta.

Zasiedlanie

Po przywróceniu ziem zachodnich do macierzy, zaczęli do Białego Kościoła napływać pierwsi Polacy. Byli to: Mieczysław Sitacz, który przez dłuższy czas był komendantem miejscowej Milicji, Kazimierz Szymczak, pierwszy sołtys Białego Kościoła i administrator miejscowego majątku Stefan Chrzanowski. Reprezentanci przybyli do Białego Kościoła to w przeważającej części Polac z Tarnopola, Lwowa, Trembowli iKomarna. Na terenie powiatu strzelińskiego znajdowała się także ludność narodowości czeskiej. Ludzie ci żyli na ziemi strzelińskiej w izolacji, zachowując własny język, zwyczaje, religię. Miejscowości, w których skupiała się ta ludność to Dębniki, Kuropatnik, a głównie Gościęcice, gdzie w wyniku starań i pomocy uzyskanej ze strony władz, zorganizowano w szkole podstawowej nauczanie z językiem czeskim.

Pierwsi osiedleńcy Białego Kościoła

Jeden z pionierów, mieszkaniec wsi Biały KościółKazimierz Szymczak, tak relacjonuje sytuację: „[…] Przyjechałem jako jeden z pierwszych osadników. Rodzin polskich zamieszkiwało tu niewiele ze względu na to, że sama wieś nie jest największa. Obok porządnych ludzi, przybyłych ze szczerymi zamiarami osiedlania się, przywędrowali również oszuści i złodzieje. Jako sołtys często musiałem występować przeciw szabrownikom […]„.

Pochodzenie mieszkańców

Sporą grupę ludności Białego Kościoła stanowią przesiedleńcy z centralnych byłych województw: łódzkiego i kieleckiego. Ludność ta potrafiła szybciej dostosować się do nowych warunków, pozostając do chwili obecnej. Większość rodzin przybyłych z okolicKomarna, Trembowli i Lwowa z czasem opuściła wieś Biały Kościół ze względu na małe możliwości gospodarowania, osiedlając się w pobliskich wioskach, takich jakNowolesie i Kazanów, gdzie istniała możliwość objęcia gospodarstw.

Zabudowa

Zabudowana miejscowości pochodzi w większości z przełomu XIX i XX w. Wiele z budynków poddano modernizacji w okresie międzywojennym oraz po 1945 r. Zachowały się pozostałości dziewiętnastowiecznych układów zagrodniczych, uformowanych dwu- i czworo- bocznie z podwórzem pośrodku.

  • 1765 – 2 kamienice, 9 zagajników, 1 chałupnik, 2 rzemieślników.
  • 1783 – 18 domów, 92 mieszkańców, 2 kmieci.
  • 1845 – 30 domów, 229 mieszkańców, 7 rzemieślników, 1 kramarz, szkoła, młyn, kamieniołom.
  • 1885 – Dworzec kolejowy, poczta, kopalnia granitu.
  • 1898 – Budynek aresztu.
  • 1906 – Fabtyka cementu.
  • 1932 – Dziedziczne sołectwo.

Jedna odpowiedź do Historia

Leave a Reply