Kościół

Nad miejscowością góruje kościół pod wezwaniem N. P. Marii. Według tradycji miała się tu znajdować pogańska świątynia, która podczas wprowadzania chrześcijaństwa za Mieszka I została zamieniona na kaplicę. Dokładna data budowy pierwotnej świątyni murowanej nie jest znana, ale prawdopodobnie musiało to nastąpić pod koniec XII lub na początku XIII wieku. W latach 1552-1698 i 1703-1945 kaplica należała do protestantów. W 1643 roku i w 1768 zniszczona przez pożary.

Kościół około 1250 roku

Gruntowna przebudowa świątyni miała miejsce w 1827 r. Budowlę pokryto dachem cynkowanym, odnowiono wieżę. Zakupione zostały nowe, szesnastopiszczałkowe organy. Odnowiono także zbudowaną w 1769 r. plebanię. Na dobra parafialne składało się ponad 32 ha ziemi uprawnej i 3 ha łąk. Parafii ewangelickiej podlegało 15 okolicznych wsi z około dwoma tysiącami wiernych. Na koszt gminy ewangelickiej zbudowana została w 1839 r. murowana szkoła przeznaczona wyłącznie dla ewangelistów. Przebudowa z 1827 roku zmieniła jej pierwotny układ.

Kościół po odbudowie w 1827 roku

Wzmianki źródłowe

Kościół około 1750 roku

1264 – Biskup wrocławski Tomasz uposaża kościół, który wybudował jego przyjaciel szlachetny Bogusław. Dokument na podstawie interpretacji Shimmelpheninga Z. XII (1874) s. 146 odnoszony bywa do kościoła w Białym Kościele. Jednakże możliwa także inna interpretacja podważająca identyfikację miejscowości;

1301 – Nazwa miejscowości „Alba ecclesia”. Według Paul Klemenza: Die Ortsnamen des Kreises Strehlen, Strehlen Heimatbuch II (1926), s. 26, od r. 1382 używano nazwy Wysoki Kościół (Honenkirche) wzgl. Kamienny Kościół (Steynkirche);

1310 – Legat papieski Gentilis zatwierdza inkorporację kościoła p. w. P. Marii w „Alba ecclesia”;

1643 – Pożar, Według Richtera: Geschichte des evangelischen Kirchen kreises Strechlen, 1928, s. 66.;

1768 – Pożar. Źródło jw..;

1827 – Przebudowa. Według Lutscha II, Opis inwentaryzacyjny, s. 399.;

Odbudowa dzisiejszego kościoła

Ruiny kościóła przed odbudową w 1984 roku

W czasie działań wojennych, na początku maja 1945 r. wybuch nagromadzonej amunicji zamienił ją w ruinę. Po drugiej wojnie światowej kościół powrócił do parafii katolickiej, jako filia parafii p. w. Św. Józefa w Dankowicach. Była to budowla orientowana, jednonawowa, wzniesiona częściowo z ciosów granitowych, częściowo z cegły. Zachowały się partie muru ścian bocznych, ściany szczytowej i dolnej części wieży. Ocalałe fragmenty figularnego tymponomu z granitu i ościerza okiennego w południowej ścianie nawy wykazywały cechy stylu romańskiego. W latach 1964-1965 Pracownie Konserwacji Zabytków we Wrocławiu wykonały roboty zabezpieczające przez założenie kap na koronę murów. Jako cenny zabytek pozostawał w postaci trwałej ruiny aż do 1984 roku.

Kościół odbudowano dopiero w latach 1984-1994, wg projektu prof. Jerzego RozpędowskiegoWrocławia. Wewnątrz muru cmentarnego okalającego kościół od strony zachodniej tkwi kilka zachowanych kamiennych płyt nagrobkowych z XVII i XVIII wieku.

Charakterystyka architektoniczna sporządzona w 1955 roku, przed odbudową kościoła

[…] Budowla orientalna, jednonawowa, z wydzielonym prezbiterium (o niewiadomym zamknięciu) i wieżą zachodnią. Nawa pierwotnie była kryta pułapem. Dekoracja zachowana ogranicza się do wsporników arkady prowadzącej z kruchty wieżowej do nawy. Szczegóły architektoniczne i wzmianka Ľródłowa wskazuje na powstanie po połowie XIII w. Ściany budowli wzniesione z ciosów granitowych, ułożonych w regularne warstwy o przeciętnej wysokości około 15 cm. Długość poszczególnych ciosów waha się od 25 do 50 cm.

Gzymsy impostowe wieży, gzyms wieńczący ściany i profilowane elementy ościeży także z granitu. W 1827 został poddany gruntownej przebudowie, w wyniku której wyburzone zostało prezbiterium, zastąpione obszerniejszym. Pozostałości dawnego układu istnieją w nawie zachowanej w obrębie pierwotnych murów i w podstawie wieży zachodniej. Z dwóch gzymsów impastowych ozdobionych ornamentem roślinnym, które podtrzymywały arkadę kruchty wieżowej otwierającą się na wnętrze nawy, dostępny tylko jeden – wyrwany z pierwotnego miejsca osadzenia. Ponadto zachowany fragment ościerza okiennego w południowej ścianie nawy i gzyms wieńczący. Wyrwane z pierwotnego miejsca elementy kamieniarki wmurowane są w ścianę zachodnią wieży, albo też występują jako luĽne fragmenty w obrębie ruin. […]

Źródło: Architektura na Śląsku do połowy XII w. – Budownictwo i Architektura, Warszawa 1955.

Kościół dzisiaj

Kościół dzisiaj

Dziś jako parafia Nowolesie p. w. św. Marcina z siedzibą w Białym Kościele jest jedną z większych parafii. Skupia około 1350 mieszkańców, podlegają jej miejscowości: Biały Kościół, Dębnik, Gębczyce, Gębice, Kazanów, Szczodrowice. Parafia została erygowana w 1989 r. Miejscowym proboszczem jest Ks. Stanisław WŁODARSKI, urodzony 10 II 1944 w Świdnie, święcenia kapłańskie 25 V 1974 we Wrocławiu. Przy kościele działają: Żywy Różaniec, Straż Honorowa, Katolickie Stowarzyszenie Młodych, Eucharystyczny Ruch Młodych, Lektorzy, Ministranci.

Zabytkowy cmentarz

Do XV wieku panowała tendencja grzebania ciał zmarłych dokoła kościoła. W pobliżu świątyni znaleziono płyty nagrobkowe i epitafia datowane na XV i XVI wiek. Owe znaleziska do dnia dzisiejszego okalają mur kościelny. Zwyczaj grzebania ciał w koło świątyni zniesiono w XVI wieku, ze względów sanitarnych.

Cmentarz w Białym Kościele

Powstanie cmentarza znajdującego się w Białym Kościele można przypuszczalnie datować na XVI i XVII wiek. W większości pochowana jest tu ludność wyznania protestanckiego ze względu na okres, w którym większość wyznaniową stanowiła ludność protestancka.

Płyty nagrobkowe w pobliżu kościoła

Jak większość tego typu miejsc cmentarz jest zdewastowany przez wandali i szabrowników, choć jeszcze znajdują się w Białym Kościele ludzie, którzy od czasu do czasu dbają o wygląd cmentarza. Cenniejsze płyty zabrano z cmentarza i umieszczono w pobliżu kościoła.

Jedna odpowiedź do Kościół

Leave a Reply